هیچ محصولی در سبد خرید نیست.
جوندگان به دلایل مختلف مضر تلقی می‌شوند. فعالیت‌های آنها منجر به خسارات اقتصادی از طریق مصرف یا آلوده کردن مواد غذایی استفاده انسان‌ها و حیوانات خانگی می‌شود. جوندگان علاوه بر مقدار ماده غذایی خاصی که می‌توانند مصرف کنند، می‌توانند به صورت مدفوع و موهای ریخته شده، تا نه برابر بیشتر از مقدار مصرفی مواد غذایی را آلوده کنند. حضور جوندگان از اهمیت اپیدمیولوژیکی/اپیزوئوتیولوژیکی برخوردار است، زیرا آنها نه تنها مخازن طبیعی هستند، بلکه ناقل طیف وسیعی از عوامل ایجاد کننده بیماری در انسان و حیوانات، یعنی باکتری‌های بیماری‌زا، ریکتزیا، ویروس‌ها، تک یاخته‌ها، قارچ‌ها، کرم‌های روده و سایر انگل‌ها نیز می‌باشند این اثرات منفی جوندگان، کنترل جمعیت آنها را ضروری می‌سازد.
کنترل و ریشه‌کنی جمعیت جوندگان یک کار بسیار دشوار و حساس است. بنابراین، کنترل جوندگان اگر به شیوه‌ای غیرحرفه‌ای انجام می‌شود، می‌تواند تأثیرات منفی عمیقی بر جمعیت‌های انسانی، گونه‌های غیرهدف و برای کارگرانی که در این فرآیند دخیل هستند، داشته باشد. با توجه به این موضوع، دانش نظری و عملی علمی و حرفه‌ای مناسب برای برنامه‌ریزی و انجام کنترل جوندگان ضروری است. ریشه‌کنی موفقیت‌آمیز جمعیت گونه‌های جوندگان آفت بدون دانش خوب از ویژگی‌های بیولوژیکی آنها غیرقابل تصور است. شناخت سبک زندگی گونه‌های هدف خاص و ویژگی‌های مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی، عادات غذایی و تولید مثل آنها از اهمیت بالایی برخوردار است.
دلایل اپیدمیولوژیک و اپی زئوتیک برای کنترل جوندگان
جوندگان موذی، به ویژه موش‌های خانگی، موش‌های صحرایی و رت ها با زندگی در مراکز دامداری، سکونتگاه‌های انسانی و مناطق بیرونی که محل سکونت انسان‌ها هستند، می‌توانند به عنوان ناقل طیف وسیعی از عوامل عفونی عمل کنند که باعث بیماری‌هایی می‌شوند که انسان، دام و حیوانات وحشی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. عوامل ایجاد کننده عفونت‌ها در مدفوع و ادرار دفع می‌شوند و می‌توانند آب و مواد غذایی را آلوده کنند. در برخی عفونت‌ها، کک‌ها، کنه‌ها و پشه‌ها عوامل بیماری‌زا را از جوندگان به انسان و حیوانات خانگی منتقل می‌کنند. جوندگان موذی می‌توانند برخی از عفونت‌ها را هم به صورت مکانیکی و هم با گاز گرفتن به قربانی خود منتقل کنند.
بیماری‌های باکتریایی، که برخی از آنها از اهمیت بالایی برخوردارند و توسط جوندگان به انسان و حیوانات منتقل می‌شوند، عبارتند از تولارمی، تب مالت، لپتوسپیروز، سالمونلوز، سل، طاعون و پاستورلوز. بیماری‌های ناشی از ریکتزیا و ویروس‌هایی که توسط جوندگان قابل انتقال هستند عبارتند از تب برفکی، تب خونریزی‌دهنده، هاری، تب خالدار، تب حصبه، بیماری اوجسکی و آنسفالیت منتقله از کنه ها هستند. موش‌های صحرایی و خانگی ناقل کرم‌های مختلف (کرم‌های گرد و کرم‌های نواری) و تک‌یاخته‌ها به انسان و حیوانات هستند.
به طور گسترده شناخته شده است که موش‌های فاضلاب (Rattus norvegicus) و موش‌های سقف (Rattus rattus) نقش مهمی در شیوع تریشینلوزیس دارند.
دلایل اقتصادی برای کنترل جوندگان
علاوه بر این دلایل اپیدمیولوژیکی و اپیزوتیولوژیکی، کنترل جوندگان به دلیل خسارات اقتصادی عظیم ناشی از تماس مدفوع، ادرار و مو، با مواد غذایی و همچنین تغذیه از این مواد ضروری است. جوندگان و در صنایع نساجی، مد و سایر صنایع، در زمین‌های کشاورزی، در کشتارگاه‌ها، در تأسیسات پرورش حیوانات اهلی و به بنا ها خسارت وارد می‌کنند. این خسارت اغلب توسط موش قهوه‌ای یا نروژی (R. norvegicus)، موش خانگی (
) یا موش سیاه (R. rattus) ایجاد می‌شود.آسیب به محصولات ذخیره شده عمدتاً توسط گونه‌های جوندگان همزیست ایجاد می‌شود.ارزیابی و سنجش دقیق تمام خسارات وارده توسط جوندگان تقریباً غیرممکن است. با این وجود، طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، سالانه حدود ۳ میلیون تن غذا (۵٪ از کل تولید غذای جهانی) توسط آفات جوندگان از بین می‌رود. غذایی که توسط جوندگان از بین می‌رود می‌تواند برای تغذیه ۲۰۰ میلیون نفر کافی باشد.
روش های کنترل جوندگان
با در نظر گرفتن اهمیت همه‌گیری‌شناسی، اپیدمیولوژیک و اقتصادی جوندگان موذی، واضح است که کنترل جوندگان اجتناب‌ناپذیر است. با توجه به ویژگی‌های اکثر جوندگان موذی، مانند پتانسیل بالای تولید مثل، توانایی ویژه برای سازگاری با زندگی در زیستگاه‌های مختلف و توانایی ایجاد مقاومت در برابر برخی از جوندگان‌کش‌های متعلق به ضد انعقادهای نسل اول، موضوع کنترل جوندگان به طور قابل توجهی پیچیده‌تر از آن چیزی است که در نگاه اول به نظر می‌رسد.
در عمل، کنترل موش‌های صحرایی، موش‌های خانگی و رت ها از ابزارها و روش‌های یکسانی استفاده می‌کند، زیرا اصول کنترل برای همه گونه‌های هدف یکسان است..
کنترل موفقیت‌آمیز جوندگان باید گسترده باشد:
- کنترل جوندگان باید به طور همزمان در مناطق بزرگ و متصل انجام شود،
- کنترل جوندگان باید به طور همزمان در تمام سطوح عمومی، ساختمان‌ها و سیستم‌های فاضلاب در منطقه انجام شود..
برای اطمینان از موفقیت‌آمیز بودن کنترل جوندگان، تنها با تلفیقی از روش‌های پیشگیرانه، مکانیکی، فیزیکی و شیمیایی منجر به نتایج مطلوب خواهد شد. متأسفانه، در عمل امروزه، عمدتاً فقط از اقدامات شیمیایی استفاده می‌شود، بنابراین کنترل جوندگان اغلب با قرار گرفتن در معرض طعمه‌های سمی برابر دانسته می‌شود، که یک سوءتفاهم است.
اقدامات پیشگیرانه
اگرچه اقدامات پیشگیرانه برای سرکوب مستقیم آفات جوندگان در نظر گرفته نشده‌اند، اما این اقدامات در مبارزه با جوندگان از اهمیت بالایی برخوردارند و باید به عنوان بخشی از فرآیند کنترل جوندگان به کار گرفته شوند. هنگام برنامه‌ریزی و اجرای کنترل جوندگان، لازم است توجه ویژه‌ای به اقدامات پیشگیرانه معطوف شود. هدف از پیشگیری، مسدود کردن ورود، استقرار، تغذیه و بقای جوندگان در اماکن بسته، با استفاده از ابزارهای فنی و بهداشتی است. اشکال مختلفی از اقدامات پیشگیرانه در دسترس ما است.
الف) اقدامات فنی و مداخلات لازم
این اقدامات شامل “جایگذاری ومحافظت مناسب مواد اولیه، مواد نیمه تمام و محصولات نهایی” در انبارهای عرضه، انبارها، انبارهای غله، طویله‌ها و سایر اتاق‌ها یاساختمان‌هایی است که جوندگان در آنها وجود دارند. مواد غذایی، مواد اولیه و کالاهای ذخیره شده باید طوری قرار داده شوند که امکان کنترل بصری بر آنها وجود داشته باشد، بدون اینکه نقاط مشاهده کوری در گوشه‌ها وجود داشته باشد.
قبل از ورود مواد به منطقه، هر محموله فله باید به طور کامل بازرسی شود تا از ورود جوندگان به محل از طریق مواد ورودی جلوگیری شود. حضور جوندگان را می‌توان با استفاده از نور تشخیص داد: ادرار جوندگان در معرض نور ماوراء بنفش، رنگ آبی-سفید تا زرد-سفید را نشان می‌دهد. این امر به دلیل اسیدهای آمینه موجود در ادرار و موی جوندگان است. این تکنیک تشخیص جوندگان هنگام بازرسی بسته‌ها، مواد ذخیره شده و کالاهای بسته‌بندی شده در کیسه‌ها بیشترین کاربرد را دارد.
ب) اقدامات فنی و ساختاری
برای جلوگیری از ورد جوندگان به فضای داخل ساختمان ویژگی‌های معماری و فنی ساختمان‌های مورد نظر، یعنی مصالحی که از آنها ساخته شده‌اند، طرح، طراحی و ساخت آنها تأثیر مهمی بر این امر دارند. ساختمان‌ها باید از نفوذ آفات حفاظت شده و استقرار و تکثیر هر گونه آفتی را که در نهایت موفق به ورود می‌شوند، به حداقل برسانند. صرف نظر از نوع و هدف ساختمان، این اقدامات شامل موارد زیر است:
1. ساخت تمام پی‌ها و کف‌ها از مصالح محکم و با کیفیت بالا.
2. بستن تمام منافذ اطراف لوله‌های شبکه‌های برق، آب و گاز.
3. نصب درها با چارچوب درهای ساخته شده از فلز.
4. قرار دادن توری محافظ روی پنجره‌ها.
5. قرار دادن توری محافظ روی تهویه و سایر منافذ.
6. ایجاد موانع در سیستم‌های فاضلاب و قرار دادن توری روی ناودان‌ها و زهکش‌ها.
نصب نرده در اطراف تأسیسات، با پی‌های ساخته شده از مواد جامد.
ج) اقدامات بهداشتی و نظافتی
اقدامات بهداشتی سختگیرانه شامل نظافت و حفظ شرایط بهداشتی به صورت روزانه است. این اقدامات در مبارزه با جوندگان مهم و مؤثر هستند. انتخاب اقدامات بهداشتی به ساخت و ساز و کاربری ساختمان بستگی دارد. اقدامات بهداشتی مناسب همگی مبتنی بر ایجاد شرایط نامطلوب برای ادامه حضور جوندگان در تأسیسات و مجاورت آنها هستند. به عنوان مثال، باید ترتیب مناسبی از کالاها در حیاط بیرونی حفظ شود، مواد غذایی یا محصولات ذخیره شده باید به گونه‌ای قرار داده و دستکاری شوند که از ریختن آنها جلوگیری شود، اتاق‌ها و ظروف غذا باید به طور منظم شسته شوند و زباله‌ها باید به طور منظم و مناسب دفع شوند. این اقدامات نقش مهمی در کنترل سازمان‌یافته جوندگان دارند زیرا انتخاب‌های غذایی حیوانات را کاهش می‌دهند و در نتیجه طعمه‌های جوندگان را قابل قبول می‌کنند. کنترل جوندگان در بهار و تابستان نسبت به پاییز یا زمستان موفقیت کمتری دارد. دلیل این امر فراوانی غذای موجود در ماه‌های گرمتر است که باعث می‌شود طعمه‌های جوندگان جذابیت کمتری داشته باشند.
د) مواد دافع جوندگان
مواد دافع جونگان روی سطوح اعمال می‌شوند و عمدتاً ترکیبات شیمیایی-سنتزی هستند که به دلیل بو یا طعم خود، مانع از نزدیک شدن جونده هدف می‌شوند. مواد دافع زیر نسبتاً مؤثر هستند: روغن به‌دست‌آمده از شیل نفتی، آلبیتول و نمک روی دی‌متیل‌دی‌تیوکاربامیک اسید که به‌طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد . مورد دوم برای گردپاشی سوراخ‌های جوندگان و مسیرهای جوندگان که به‌طور منظم در آنها رفت‌وآمد می‌کنند، استفاده می‌شود. اثر دافع نمک روی دی‌متیل‌دی‌تیوکاربامیک اسید بر اساس اثرات تحریک‌کننده آن بر غشاهای مخاطی بینی و دهان است. مواد دافع را می‌توان به مصالح ساختمانی مختلف اضافه و مخلوط کرد (به شن، سیمان، پلی‌اتیلن و برخی مواد اولیه دیگر اضافه می‌شوند). بسیاری از گونه‌های گیاهی با بوی شدید می‌توانند به‌عنوان مواد دافع جوندگان عمل کنند و از محصولات کشاورزی محافظت کنند.
مواد مشتق‌شده از گیاهان با اثرات بازدارنده بالقوه بر جوندگان شامل روغن اکالیپتوس نعناع فلفلی، ترنج، گشنیز زمستانی، شمعدانی و فلفل تند، دورکننده‌های مؤثری در برابر موش‌ها هستند.
۲. روش‌های مکانیکی
ابزارهای مکانیکی کنترل جوندگان را می‌توان در مناطق یا مکان‌های محدود با میزان آلودگی کم استفاده کرد. این روش‌ها همچنین زمانی مفید هستند که لازم باشد تعداد جوندگان را قبل و بعد از کنترل با استفاده از مواد شیمیایی تخمین زده شود.
کنترل رضایت‌بخش جوندگان را نمی‌توان با استفاده از روش‌های صرفاً مکانیکی به دست آورد، اگرچه این روش‌ها نسبت به سایر روش‌ها مزیت دارند زیرا به محیط زیست، افراد، حیوانات اهلی یا گونه‌های غیرهدف آسیب نمی‌رسانند. این روش‌ها زمانی مفید هستند که هدف، دفع جوندگان باشد و هدف تعداد کمی از جوندگان باشد.
الف) ایجاد موانع
موانع طوری قرار می‌گیرند که جوندگان را از ورود بازدارند. برای جلوگیری از ورود آفات، از توری برای آب‌بندی منافذ پنجره‌ها و درها استفاده می‌شود. توری باید از موادی ساخته شود که جوندگان نتوانند آن را بجوند، ترجیحاً از جنس فولاد، با قطر دهانه‌هایی که بزرگتر از 6 میلی‌متر نباشند.
ب) استفاده از تله‌ها
تله‌های جوندگان مجهز به مکانیزمی شامل فنر هستند که تله را می‌بندد (تله‌های موش زنده/موش صحرایی) یا با ضربه زدن به آن، جونده به دام افتاده را می‌کشد (تله‌های کشنده). یکی از ویژگی‌های مشترک تله‌ها، صرف نظر از اینکه حیوانات زنده یا مرده را بگیرند، این است که برای عملکرد آنها به طعمه‌های تازه و جذاب نیاز است. طعمه‌ها باید با محیط سازگار باشند و در نزدیکی مسیرهای جوندگان یا در مکان‌هایی که زمان قابل توجهی را در آنجا می‌گذرانند، قرار گیرند. تله‌های فنری در امتداد دیوارها قرار می‌گیرند و مکانیزمی که فنر آن به سمت دیوار است، آنها را می‌بندد. اگر دور از دیوارها قرار گیرند، بی‌اثر هستند . تله‌ها باید برای چند روز بدون طعمه و غیرفعال در معرض دید قرار گیرند تا جوندگان به آنها عادت کنند. در حالت ایده‌آل، تله‌ها باید با استفاده از دستکش حمل یا فعال زی شوند تا از بو کردن انسان توسط جوندگان جلوگیری شود. با این حال، تمیز کردن و شستن تله‌ها پس از استفاده بسیار مهم‌تر است تا بوی استفاده قبلی را ندهند، زیرا جوندگان به راحتی توسط بوی همنوع خود نسبت به انسان دفع می‌شوند.
جوندگان مزاحم خیلی سریع تهدیدها را تشخیص می‌دهند و با موفقیت از آنها اجتناب می‌کنند. بنابراین، مهم است که تا حد امکان تله‌های بیشتری قرار داده شود تا کنترل موفقیت‌آمیز جوندگان تضمین شود. تله‌های جوندگان بیشتر زمانی استفاده می‌شوند که تعداد کمی از آفات قرار است از بین بروند، مانند کشتارگاه‌ها و مراکز فرآوری شیر. همچنین در تحقیقات میدانی هنگام نظارت بر فراوانی گونه‌های جوندگان استفاده می‌شوند.
ج) استفاده از چسب
چسب‌های مخصوص با قابلیت چسبندگی قوی و زمان خشک شدن طولانی می‌توانند روی سطوح سخت (مقوا، شیشه، پلاستیک یا قلع) پخش شوند تا جوندگان را به دام بیندازند. چسب‌ها همچنین به صورت تله‌های چسبی تجاری و تخته‌های چسبی موجود هستند. آنها در مسیرهای جوندگان قرار داده می‌شوند تا حیوانات نتوانند با دور زدن تله‌های چسبی از آنها اجتناب کنند. اگرچه این روش غیرانسانی تلقی می‌شود، اما برای مبارزه با جوندگان موش‌مانند در صنایع پذیرایی/گردشگری، مراکز آموزشی، اقامتگاه‌ها، دفاتر و غیره استفاده می‌شود.
۳. روش‌های فیزیکی
روش‌های فیزیکی برای مبارزه با جوندگان شامل رویکردهایی است که از صدا و نور برای دفع یا جلوگیری از ورود و/یا استقرار آفات در محل استفاده می‌کنند.
الف) استفاده از امواج فراصوت و الکترومغناطیسی
علیرغم تصور غلط رایج مبنی بر اینکه جوندگان را می‌توان با استفاده از امواج فراصوت با موفقیت دفع کرد، بر اساس این واقعیت که آنها به طول موج‌های بلند حساس هستند، امواج فراصوت تأثیر قابل توجهی بر رفتار آنها ندارند. این طول موج‌های کوتاه از موانع جامد عبور نمی‌کنند، اما توسط بسیاری از سطوح جذب می‌شوند، به همین دلیل است که جوندگانی که در پناهگاه‌های خود پنهان می‌شوند عملاً محافظت می‌شوند. حتی دستگاه‌های موجود در بازار که امواج الکترومغناطیسی تولید می‌کنند به دلیل طول موج نامناسب بی‌اثر بودند. علاوه بر این، این دستگاه‌ها می‌توانند باعث ناراحتی افراد حساس شوند.
ب) استفاده از دستگاه‌های تولید صدا
برای جلوگیری از ورود یا استقرار جوندگان در منطقه، می‌توان از دستگاه‌های تولید صدای دافع استفاده کرد. این دستگاه‌ها طول موج‌های شنیداری پیوسته یا متناوب خاصی را در فرکانس‌هایی منتشر می‌کنند که برای جوندگان تحریک‌کننده هستند، یا صداهایی منتشر می‌کنند که صدای پرندگان شکارچی را تقلید می‌کنند. با این حال، جوندگان می‌توانند به سرعت به این صداها عادت کنند و متوجه شوند که هیچ خطر واقعی وجود ندارد، بنابراین فرکانس‌های صداهای منتشر شده باید به طور منظم تغییر کنند تا هرگونه اثر بازدارنده حفظ شود.
ج) استفاده از نور
موش‌ها و موش‌های صحرایی حیواناتی شب‌زی هستند و فعالیت‌های آنها معمولاً فقط در گرگ و میش شروع می‌شود، زمانی که جمعیت آنها بسیار متراکم است. با این حال، روشن گذاشتن چراغ در منطقه بی‌اثر است. بهتر است از شلوغی و بی‌نظمی اجتناب کنید، از ایجاد سایه جلوگیری کنید، گوشه‌های اتاق را قابل مشاهده کنید و اشیایی را که جوندگان می‌توانند از آنها به عنوان پناهگاه استفاده کنند، حذف کنید.
۴. روش‌های شیمیایی
استفاده از مواد شیمیایی جونده‌کش، در حال حاضر، سریع‌ترین و مؤثرترین روش برای سرکوب جمعیت رو به رشد جوندگان آفت است، به همین دلیل است که در عمل، اصطلاح موش‌زدایی اغلب فقط با استفاده از طعمه‌های حاوی سم برای کنترل این حیوانات شناخته می‌شود. جونده‌کش‌ها نسبت به سایر روش‌های کنترل جوندگان مزیت دارند زیرا می‌توانند در مناطق وسیعی (در شهرهای بزرگ و/یا زمین‌های وسیع) استفاده شوند، که با سایر روش‌ها غیرممکن است. نکته منفی جونده‌کش‌ها، ماهیت خطرناک آنها برای افراد و حیوانات اهلی و وحشی است. با این وجود، اگر کنترل جوندگان به صورت حرفه‌ای و با رعایت اقدامات احتیاطی لازم انجام شود، خطر مسمومیت ناخواسته به حداقل می‌رسد.
جونده‌کش‌ها را می‌توان به چهار گروه طبقه‌بندی کرد:
1. سموم سریع‌الاثر – جونده‌کش‌های حاد؛
2. ضدانعقادهای نسل اول و دوم؛
3. جونده‌کش‌های گازی؛
4. عقیم کننده ها
جونده‌کش‌های سریع‌الاثر – حاد
اثرات مسمومیت بر جوندگان موش‌مانند توسط جونده‌کش‌های سریع‌الاثر، که به عنوان جونده‌کش‌های حاد نیز شناخته می‌شوند، اندکی پس از یک بار مصرف اعمال می‌شود. بسته به سم، اولین علائم مسمومیت و مرگ می‌تواند به محض چند دقیقه یا تا 24 ساعت پس از قرار گرفتن در معرض آن رخ دهد. با این حال، به دلیل سمیت بالای آنها در غلظت‌های کم و خطری که برای انسان و حیوانات خانگی و سایر حیوانات ایجاد می‌کنند، جونده‌کش‌های حاد معمولاً مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. علاوه بر این، برخی از آنها (به عنوان مثال سدیم فلورواستات و فسفید روی) هیچ پادزهری ندارند که بتوان افراد یا حیوانات مسموم را در موارد مسمومیت غیرعمدی با آن درمان کرد. یکی دیگر از معایب جونده‌کش‌های سریع‌الاثر این است که جوندگان مسموم رفتار غیرطبیعی نشان می‌دهند (حیوانات دچار گرفتگی عضلات می‌شوند و صداهای عجیب و غریب تولید می‌کنند) که به سایر افراد در مورد تهدید هشدار می‌دهد. به دلیل سمیت بالای آنها، جونده‌کش‌های حاد فقط در مکان‌هایی قابل استفاده هستند که تله‌ها به طور مداوم قابل نظارت باشند و نابودی سریع کل جمعیت آفات ضروری باشد. این امر می‌تواند، به عنوان مثال، در اپیدمی‌های بیماری‌های منتقله از جوندگان صادق باشد. سموم سریع‌الاثر همچنین می‌توانند در مواقعی که جمعیت موش‌ها در مناطق کشاورزی بیش از حد افزایش یافته است، در دوره‌ای که به آن «سال موش» می‌گویند، مورد استفاده قرار گیرند. سرویس‌های کنترل آفات جوندگان موظفند ۲۴ ساعت پس از قرار دادن طعمه‌ها، هم جوندگان مرده و هم بقایای طعمه‌ها را جمع‌آوری و با خیال راحت دفع کنند. بنابراین، احتمال اینکه سایر حیوانات جوندگان مرده را مصرف کرده و مسموم شوند، بسیار کاهش می‌یابد. گروه سموم جوندگان با اثر سریع شامل نوربورمید، آلفا-نفتیل تیوره، فسفید روی، سولفات تالیوم، فلورواستامید، کربنات باریم، تری اکسید آرسنیک، استریکنین، اسسیلیروزید، پیرینورون، برومتالین و کلسیفرول است.
جونده‌کش‌های کنداثر – ضدانعقادها
جونده‌کش‌های ضدانعقاد در حال حاضر پرکاربردترین وسیله برای کنترل آفات جونده در سراسر جهان هستند. مزایای این جونده‌کش‌ها نسبت به همتایان سریع‌الاثرشان این است که باعث ترس از طعمه نمی‌شوند و برای استفاده بی‌خطر هستند. جونده‌کش‌های ضدانعقاد که در حال حاضر استفاده می‌شوند، مشتقات هیدروکسی کومارین و اینداندیون هستند. این مواد شیمیایی از انعقاد خون جلوگیری می‌کنند و باعث اختلال در رگ‌های خونی و خونریزی در اندام‌های داخلی می‌شوند. در نتیجه، پس از مصرف این ماده شیمیایی، جونده در اثر خونریزی می‌میرد. از آنجایی که مرگ ناشی از ضدانعقادها مشابه مرگ به دلایل طبیعی است، این مواد شیمیایی در سایر جوندگان تردیدی ایجاد نمی‌کنند.
ویتامین K با جلوگیری از خونریزی، در بهبودی پستاندارانی که به طور غیرعمدی با داروهای ضد انعقاد مسموم شده‌اند، مؤثر است. خطر مسمومیت ثانویه توسط داروهای ضد انعقاد نسبتاً کم است. اگر حیواناتی که جوندگان را شکار می‌کنند، مانند گربه‌ها، جغدها یا سایر پرندگان شکارچی یا راسوهای معمولی، به طور مکرر و برای مدت طولانی جوندگان مسموم را مصرف کنند، احتمال مسمومیت ممکن است افزایش یابد. مقررات اتحادیه اروپا توزیع طعمه‌های ضد انعقاد را توسط دستگاه‌های پخش‌کننده در زمین‌های کشاورزی ممنوع می‌کند تا از مسمومیت گونه‌های جانوری وحشی غیرهدف جلوگیری شود. خوک‌ها به جونده‌کش‌های ضدانعقاد بسیار حساس هستند، به همین دلیل کنترل جوندگان در محل‌هایی که خوک‌ها نگهداری می‌شوند بسیار حساس است و نیاز به اقدامات احتیاطی ویژه دارد. دوز این ضدانعقادها و مدت زمان لازم برای مصرف مداوم آنها که باعث خونریزی و مرگ در جوندگان می‌شود، متفاوت است و بر اساس این معیارها، جونده‌کش‌های ضدانعقاد را می‌توان به ضدانعقادهای نسل اول و نسل دوم تقسیم کرد.
جونده کش های ضد انعقاد نسل اول
جونده کش های ضد انعقاد نسل اول (کلروفاسینون، دیفاسینون و وارفارین) اثر تجمعی دارند و باید به طور مکرر مصرف شوند تا باعث مرگ جوندگان شوند: یک بار مصرف این طعمه‌ها، حتی آنهایی که حاوی دوزهای بالای داروهای ضد انعقاد هستند، منجر به مرگ جوندگان نمی‌شود. با این حال، مصرف مکرر دوزهای کم منجر به مرگ در ۵ تا ۱۰ روز می‌شود. تجویز ترکیبی، از طریق طعمه‌های آغشته به این سموم و پاشیدن گرد و غبار ضد انعقاد روی سوراخ‌های فعال و مسیرهای موش، منجر به نتایج حتی بهتری می‌شود. از آنجایی اکثر خود را لیس می‌زنند و تمیز می‌کنند و بنابراین، گرد و غبار سمی را که هنگام دویدن روی مسیرهای غبارآلود جمع‌آوری می‌شود، می‌بلعند.
جونده کش های ضدانعقاد نسل دوم
ظهور مقاومت جوندگان در برابر ضدانعقادهای نسل اول و برای توسعه آنها باعث ایجاد انگیزه جهت سنتز ضدانعقادهای جدید بر اساس هیدروکسی کومارین‌ها شد. در حال حاضر بیش از بیست نوع از آنها وجود دارد. شناخته‌شده‌ترین جوندگان‌کش‌ها در این کلاس دیفناکوم، برودیفاکوم، برومادیولون و دیفتیالون هستند. جوندگان‌کش‌های ضدانعقاد نسل دوم به طور قابل توجهی قوی‌تر از ضدانعقادهای نسل اول هستند، زیرا می‌توان دوز کشنده را در یک وعده غذایی مصرف کرد. اکثر این جوندگان‌کش‌ها در غلظت‌های کم ۰.۰۰۲-۰.۰۰۵٪ در طعمه‌ها قادر به ایجاد ۱۰۰٪ کشندگی در R. norvegicus هستند. مرگ بلافاصله رخ نمی‌دهد، بلکه در ۴ تا ۶ روز با همان علائمی که توسط ضدانعقادهای نسل اول ایجاد می‌شود، رخ می‌دهد. جوندگان به دلیل عدم وجود علائم هشدار دهنده برای عدم انجام این کار، طعمه‌ها را به راحتی می‌بلعند.
باید در مورد محل و نحوه قرار دادن طعمه‌های آغشته به ضد انعقادهای نسل دوم، به دلیل سمیت بالای آنها برای طیور و پرندگان شکاری و سمیت تا حدودی کمتر برای خوک‌ها، سگ‌ها، گربه‌ها، پستانداران وحشی شکارچی و انسان‌ها، نهایت دقت را به عمل آورد.
قرار دادن صحیح طعمه‌های جونده‌کش
طعمه‌ها می‌توانند برای جوندگان بسیار جذاب باشند. با این حال، اگر به طور نامناسب قرار داده شوند، فرآیند کنترل جوندگان می‌تواند با شکست مواجه شود یا مهم‌تر از آن، می‌تواند منجر به مسمومیت ناخواسته گونه‌های غیرهدف شود. دستورالعمل‌های خاصی که هنگام قرار دادن طعمه‌ها در فضاهای بسته و مناطق باز باید رعایت شوند عبارتند از:
1. طعمه‌های آغشته به جونده‌کش‌ها باید در مکان‌هایی قرار گیرند که بیشترین تعداد جوندگان در آنجا جمع می‌شوند، که این امر احتمال بلعیدن طعمه را افزایش می‌دهد.
2. طعمه‌ها باید طوری قرار داده شوند که از نزدیک شدن همه گونه‌های غیرهدف، از جمله انسان‌ها و به ویژه کودکان، به آنها جلوگیری شود.
3. طعمه‌ها نباید مواد خام، غذا یا آب مورد نظر برای مصرف انسان و/یا حیوان را آلوده کنند.
4. برنامه‌های دقیق برای هر ساختمان طعمه‌گذاری شده و منطقه باز باید به‌روز نگه داشته شوند.
مکان‌های دقیقی که طعمه‌ها قرار داده می‌شوند باید با دقت در نظر گرفته شوند و امکان نظارت منظم را فراهم کنند.
۵. محل/موقعیت دقیق طعمه‌ها و مقدار طعمه‌های مورد نیاز باید مشخص شود.
۶. طعمه‌ها باید به مقدار کافی چیده شده و در جعبه‌های طعمه/ایستگاه‌های طعمه یا در مکان‌های پنهان یا سایه‌دار قرار داده شوند.
۷. طعمه‌های پارافینی که در مجاورت حیوانات اهلی چیده می‌شوند باید با سیم به ستون‌های غیرمتحرک یا اشیاء دیگر بسته شوند تا از بردن آنها توسط جوندگان جلوگیری شود.
۸. تعداد و غلظت طعمه‌های چیده شده و نحوه استفاده از آنها باید همیشه مطابق با دستورالعمل‌های ارائه شده توسط سازنده طعمه باشد.
۹. در سیستم‌های فاضلاب، طعمه‌های پارافینی مقاوم در برابر آب باید به گونه‌ای قرار داده شوند که آب نتواند آنها را بشوید.
۱۰. افراد یا شرکت‌هایی که مسئول روش‌های کنترل جوندگان هستند، نباید طعمه‌های جونده‌کش را بدون آموزش و نظارت مناسب به کاربران نهایی بدهند تا آنها را استفاده کتتد.
خطاها در انجام کنترل جوندگان
هنگام برنامه‌ریزی یک استراتژی برای کنترل جوندگان، تعیین مناسب‌ترین فرمولاسیون جونده‌کش بسیار مهم است. همچنین، نوع، شکل و کیفیت طعمه‌ها به شدت بر موفقیت کنترل جوندگان تأثیر می‌گذارد. به طور کلی، همه جونده کش ها بسیار مؤثر هستند، به شرطی که جوندگان آنها را بخورند. به عبارت دیگر، هیچ سمی وجود ندارد که کار نکند، اما طعمه‌های ناکارآمد و غیرقابل قبول وجود دارد. جوندگان علیرغم کنجکاوی ذاتی، در مورد مصرف غذاهای جدید ناشناخته بسیار محتاط هستند، به خصوص اگر منابع مختلف یا طیف گسترده‌ای از مواد غذایی به طور مداوم در دسترس باشد.
نئوفوبیا در موش‌ها کاملاً شناخته شده است و صرف نظر از فرمولاسیون طعمه‌ها، نباید از آن غافل شد (مودلینسکا و استریجک، ۲۰۱۶). هنگام برنامه‌ریزی و اجرای کنترل جوندگان، باید این واقعیت را در نظر داشت که جوندگان حیواناتی بسیار باهوش و محتاط با ظرفیت حافظه قابل توجه برای حفظ و بازیابی اطلاعات مربوط به اقدامات جونده‌کشی قبلی هستند.
رایج‌ترین اشتباهاتی که منجر به کنترل ناکارآمد جوندگان می‌شوند عبارتند از:
1. طعمه گذاری فقط محل، اما نه زمین‌های اطراف؛
2. عدم طعمه گذاری برخی از ساختمان‌ها؛
3. انتخاب نامناسب فرمولاسیون طعمه؛
4. قرار دادن تعداد ناکافی طعمه؛
5. قرار دادن نامناسب طعمه‌ها؛
6. استفاده از تعداد بسیار کم جعبه/ایستگاه طعمه؛
7. عدم کنترل بر طعمه‌ها؛
8. واگذاری برنامه‌ریزی استراتژی/استفاده از طعمه به یک کاربر نهایی آموزش ندیده؛
9. عدم اقدامات بهداشتی-بهداشتی موثر.
این خطاهای معمول که می‌توانند در طول کنترل جوندگان رخ دهند، تنها با حضور نظارت حرفه‌ای داخلی هنگام انجام و پس از اتمام کنترل جوندگان، قابل اجتناب یا اصلاح هستند. تنها این نظارت است که اکثر خطاها را می‌توان به راحتی و در اسرع وقت – یعنی در طول کنترل جوندگان – اصلاح کرد.
نتیجه‌گیری
جوندگان موذی مخازن طبیعی و ناقل طیف وسیعی از بیماری‌های ناشی از باکتری‌ها، ریکتزیاها، ویروس‌ها، تک‌یاخته‌ها، کرم‌ها و قارچ‌ها به انسان و حیوانات هستند. جوندگان موذی نه تنها با تغذیه از مواد غذایی که برای مصرف انسان یا حیوان در نظر گرفته شده‌اند، بلکه با فعالیت‌های جمع آوری و جویدن خود که باعث فساد مواد به دلیل آلودگی با مدفوع و مو می‌شود، خسارات اقتصادی هنگفتی را به بار می‌آورند. کنترل جمعیت جوندگان موذی مسئله بسیار دشوار و حساس است. بنابراین، کنترل غیرحرفه‌ای جوندگان می‌تواند عواقب زیان‌باری برای افراد، از جمله کارگرانی که این کار را انجام می‌دهند، و گونه‌های جانوری غیرهدف داشته باشد. تنها به‌کارگیری یکپارچه روش‌های پیشگیرانه، مکانیکی، فیزیکی و شیمیایی با استفاده از یک برنامه عمیق و مدیریت‌شده می‌تواند منجر به کنترل موفقیت‌آمیز جوندگان موذی شود.
